Otwarty dostęp (ang. Open Access)

model rozpowszechniania treści naukowych i edukacyjnych (artykułów, książek oraz wszystkich innych materiałów) w Internecie, który zakłada wolny, powszechny, trwały i natychmiastowy dostęp dla każdego. Dostęp do literatury Open Access musi być bezpłatny dla wszystkich użytkowników, którzy mają dostęp do Internetu. Wszystkie zastosowania służące celom naukowym, czyli czytanie, zapisywanie na dysku komputera, kopiowanie, dystrybuowane, drukowane, przeszukiwanie i linkowanie, jest dozwolone. Jedynym ograniczeniem narzuconym na użytkownika jest poprawne cytowanie i określenie autorstwa.

Korzyści dla Uczelni:

•  wzrost prestiżu Uczelni poprzez wzrost widoczności wyników badań naukowych
•  promocja potencjału kadry naukowej
•  wspieranie edukacji studentów poprzez ułatwiony dostęp do prac naukowych
•  uproszczenie zadań administracyjnych i sprawozdawczych
•  długoterminowa archiwizacja dorobku naukowego uczelni i metadanych

Korzyści autorów:

•  zwiększenie kręgu odbiorców i widoczności dorobku naukowego
•  zwiększenie cytowalności i oddziaływania publikacji
•  skrócenie czasu opublikowania
•  powszechność i szybkość dostępu do prac naukowych
•  nawiązanie kontaktów i współpracy
•  łatwiejsze znalezienie źródeł finansowania
•  łatwość tworzenia bibliografii własnego dorobku i zabezpieczenie dokumentów
•  rozpoznawalność i budowanie własnego wizerunku naukowego
•  możliwość śledzenia statystyk
•  łatwiejsze wykrycie plagiatu utworu

Jak realizować politykę Open Access ?

•  publikuj w recenzowanych czasopismach z listy DOAJ
•  wykorzystaj krajową licencję Springer Open Choice
•  sprawdź politykę otwartości swojego wydawcy w serwisie Sherpa RoMEO
•  udostępnij swoje publikacje w repozytorium

Zgodnie z Budapeszteńską Inicjatywą Otwartego Dostępu, która jest jedną z kluczowych deklaracji mówiących o otwartości, wprowadzony został podział modelu Otwartego Dostępu na tak zwane dwie drogi:

Zielona droga otwartego dostępu – polega na samodzielne udostępnianie tekstów naukowych, (również tych nierecenzowanych) przez autorów pod warunkiem, że polityka wydawnicza danego czasopisma na to zezwala. Autor może samodzielnie udostępnić preprint lub/i postprint artykułu opublikowanego w czasopiśmie naukowym na swojej stronie internetowej, repozytorium lub w innej bazie pełnotekstowej z polityką otwartego dostępu.

• Preprint – wersja artykułu przed recenzją naukową (peer-review)
• Postprint – wersja artykułu po recenzji naukowej. Swoją treścią odpowiadają one wersji opublikowanej w czasopiśmie. Mogą się od nich różnić jednak formą, ponieważ wydawcy zastrzegają sobie prawa do składu i formatowania tekstu.

Złota droga otwartego dostępu – związana jest z umożliwianiem przez wydawcę, za pośrednictwem natychmiastowego, bezpłatnego dostępu online do treści artykułów publikowanych w wydawanym przez niego czasopiśmie naukowym lub książce.

Creative Commons (CC) – to międzynarodowy projekt oferujący darmowe rozwiązania prawne i inne narzędzia służące zarządzaniu przez twórców prawami autorskimi do swoich utworów. Creative Commons pozwala swobodnie korzystać z treści, które znajdują się w Internecie oraz ułatwia dzielenie się tym, co tworzymy.

WARUNKI LICENCJI CREATIVE COMMONS

LICENCJE CREATIVE COMMONS

Uznanie autorstwa 4.0 Polska

Licencja CC-By – pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonanie utworu jedynie pod warunkiem oznaczenia autorstwa oryginału. Jest to licencja gwarantująca najszersze swobody licencjobiorcy.

 Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Polska

Licencja CC-BY-SA – pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonanie utworu pod warunkiem oznaczenia autorstwa oryginału, a w przypadku utworów zależnych udzielenia takiej samej licencji, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.

Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Polska

Licencja CC-BY-NC – pozwala na kopiowanie, zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawienie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych. Warunek ten nie obejmuje jednak utworów zależnych.

Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Polska

Licencja CC-BY-NC-SA – pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych z zastrzeżeniem, że utwory zależne zawsze będą objęte tą samą licencją.

Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Polska

Licencja CC-BY-ND – pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu zarówno w celach komercyjnych, jak i niekomercyjnych, pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci 9 bez tworzenia utworów zależnych)

Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Polska

Licencja CC-BY-NC-ND – pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zależnych). Jest to najbardziej restrykcyjna z licencji.

Przekazanie do Domeny Publicznej

Licencja CC0 – pozwala na zwielokrotnianie, zmienianie, rozpowszechnianie utworu i wykonywanie utworu, nawet w celu komercyjnym bez pytania o zgodę. Osoba, która opatrzyła utwór tym oświadczeniem, przekazała go do domeny publicznej, zrzekając się wykonywania wszelkich praw do utworu wynikających z prawa autorskiego, włączając w to wszelkie prawa powiązane i prawa pokrewne, w zakresie dozwolonym przez prawo, na obszarze całego świata.

Źródło :
Licencje Creative Commons 4.0 – Swoboda użycia, najważniejsze informacje
Creative Commons Polska – Wybierz licencję

Serwis SHERPA RoMEO Rights MEtadata for Open archiving) umożliwia zapoznanie się z polityką otwartego dostępu wydawców z całego świata w zakresie praw autora do zamieszczania materiałów w repozytoriach, bazach open access oraz na stronie własnej.

Baza pozwala na zapoznanie się z politykami wydawniczymi kilku tysięcy wydawców i umożliwia przeszukiwanie po tytule czasopisma, numerze ISSN oraz nazwie wydawcy. Pozwala uzyskać informacje o możliwości (lub jej braku) publikowania i archiwizowania preprintów, postprintów oraz wersji wydawcy, ewentualnym okresie karencji (embargo) i miejscach, w których można archiwizować publikacje (np. instytucjonalne repozytoria czy własne strony internetowe) i innych warunkach polityki udostępniania. Jest również cennym źródłem informacji dla autorów, którzy dopiero poszukują czasopisma, w którym chcieliby publikować – od razu mogą sprawdzić, jak bardzo otwarta/zamknięta jest polityka wydawnicza w przypadku wydawcy danego tytułu.

Serwis wprowadził kolory dla ułatwienia zrozumienia i porównania różnych polityk wydawniczych.

instrukcja jak znaleźć czasopisma Open Access z określonej dziedziny

• Program publikowania otwartego Springer

Od 1 stycznia 2021 r. program działa z nową roczną pulą 2176 artykułów i jest oferowany dla artykułów przyjętych do publikacji w 2021 r. Uwaga: afiliacja autorów jest teraz weryfikowana wyłącznie przez lokalnych administratorów w instytucjach. Artykuły pochodzące z instytucji, które nie założyły swojego konta administracyjnego, będą odrzucane z programów i mogą być publikowane tylko w modelu subskrypcyjnym lub w modelu otwartym na pełny koszt autora.

Program (od 2019 r. w wersji Compact) umożliwia bezpłatne publikowanie artykułów w ponad 1900 czasopismach hybrydowych wydawnictwa Springer na zasadzie otwartego dostępu (licencja CC BY). Program nie obejmuje czasopism otwartych BioMed Central oraz SpringerOpen.
Z programu mogą skorzystać autorzy korespondencyjni, czyli osoby kontaktujące się z Wydawnictwem Springer, które są afiliowane przy polskich instytucjach, zarejestrowanych w licencji krajowej Springer. Autor korespondencyjny może podać w artykule więcej niż jedną afiliację i wystarczy, aby przynajmniej jedna z nich była zgodna z listą. Nie jest istotna afiliacja innych autorów ani ich kolejność.
Koszty publikacji artykułu (Article Processing Charge) zostaną pokryte z rocznej opłaty za krajową licencję Compact wnoszonej do Springera przez ICM UW i finansowanej ze środków MNiSW. W 2020 r. przewidziano finansowanie w ramach programu do 2133 artykułów.

Program obejmuje artykuły typu OriginalPaper, ReviewPaper, BriefCommunication oraz ContinuingEducation (nie obejmuje EditorialNotes, News, Letters).

Szczegółowe informacje

• Pilotażowy program publikowania otwartego Elsevier 

Licencja krajowa Elsevier 2019-2021 obejmuje pilotażowy program publikowania otwartego w czasopismach hybrydowych i gold open access Elsevier dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach zgłoszonych do licencji. Program pozwala na publikację w trzech kolejnych latach 2019-2021 odpowiednio 500, 1000 i 1500 artykułów z Polski, których oszt zostanie sfinansowany z krajowej opłaty licencyjnej. Ponadto program umożliwia publikację dowolnej liczby dodatkowych artykułów na koszt autora ze zniżką 30%, 20% i 10% odpowiednio w latach 2019-2021.

Szczegółowe informacje

Uwolnij Naukę

serwis zrzeszający autorów działających na rzecz otwartej nauki. Porusza tematy aktualnej polityki naukowej, doradza naukowcom, wspiera działania bibliotek, uczelni i studentów.

Koalicja Otwartej Edukacji

jest porozumieniem 4 instytucji reprezentujących edukację i naukę: Fundacji Nowoczesna Polska, ICM UW, Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich oraz Stowarzyszenia Wikimedia Polska. Celem jej działania jest budowanie, promocja i aktywizm na rzecz otwartych zasobów edukacyjnych.

Centrum Otwartej Nauki (CeON)

realizuje zadania w obszarach: tworzenie i rozwój oprogramowania oraz usług umożliwiających budowę infrastruktury otwartej nauki, pozyskiwanie i udostępnianie treści naukowych, informacja i promocja otwartej nauki, prace badawcze.
W ramach CEON, na Platformie Otwartej Nauki, dostępne są zbiory naukowe:

•  Repozytorium CeON – gromadzi i udostępnia pełne teksty różnego typu publikacji o charakterze naukowym, takich jak artykuły, książki czy rozdziały w monografiach wieloautorskich
• Dziedzinowe repozytoria danych badawczych. Repozytoria powstały w ramach projektu Dziedzinowe Repozytoria Otwartych Danych Badawczych, którego liderem jest Uniwersytet Warszawski. Jednostki UW realizujące projekt to Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego oraz Instytut Studiów Społecznych im. Prof. Roberta Zajonca. Partnerami projektu są Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk oraz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Więcej informacji znaleźć można na stronie projektu: https://drodb.icm.edu.pl/yet-another-opis-projektu/
  1.  Repozytorium RepOD to repozytorium ogólnego przeznaczenia, które pozwala na udostępnianie danych ze wszystkich dziedzin nauki. Obecna wersja serwisu zastąpiła wersję pilotażową, którą od 2015 prowadziło Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego. 
  2. Repozytorium Danych Społecznych – dziedzinowe repozytorium służące do udostępniania jakościowych oraz ilościowych danych społecznych. Repozytorium jest prowadzone przez ICM UW, Instytut Studiów Społecznych im. Prof. Roberta Zajonca UW oraz Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.
  3. Macromolecular Xtallography Raw Data Repository – dziedzinowe repozytorium krystalograficzne służące do udostępniania surowych danych dyfrakcyjnych zarejestrowanych dla kryształów makromolekuł. Repozytorium jest prowadzone przez ICM UW oraz zespół projektowy w Zakładzie Krystalografii UAM w Poznaniu.
•  Biblioteka Nauki – udostępnia w sposób otwarty metadane oraz pełne teksty artykułów publikowanych w polskich czasopismach naukowych
•  Agregator CeOn– oferuje wspólny punkt dostępu do zasobów polskich otwartych repozytoriów. Zapewnia ich większą widoczność, szerszą dostępność i łatwiejsze wyszukiwanie.
•  Otwórz Książkę – książki w otwartym dostępie.

Przedsięwzięcie autoryzowane jest przez ICM UW