Otwarta nauka
REKOMENDACJE Z OKAZJI 20. ROCZNICY BOAI
Z okazji 20. rocznicy Budapeszteńskiej Inicjatywy Otwartego Dostępu (Budapest Open Access Initiative) opublikowany został nowy zbiór rekomendacji opartych o pierwotne zasady, aktualne okoliczności oraz komentarze osób ze wszystkich dziedzin nauki i obszarów świata.
Sygnatariusze zauważają, że otwarty dostęp nie jest celem samym w sobie, lecz środkiem prowadzącym do innych celów, takich jak sprawiedliwość, równość, użyteczność i zrównoważony rozwój nauki.
Osiągnięciu tych celów podporządkowane są cztery rekomendacje skierowane do wszystkich interesariuszy zaangażowanych w prowadzenie i finansowanie badań, kształtowanie polityk naukowych oraz rozwijanie systemu komunikacji naukowej:
- Przechowujmy wyniki otwartych badań naukowych wyłącznie na otwartej infrastrukturze.
- Zmieńmy systemy ewaluacji i wynagrodzeń nauki w taki sposób, by bardziej zachęcać do otwartego dostępu.
- Faworyzujmy publikowanie inkluzywne oraz te kanały dystrybucji, które nigdy nie wykluczają autorów w oparciu o przesłanki ekonomiczne.
- Zawsze gdy wydajemy fundusze na otwarte publikacje, pamiętajmy o celach, do jakich ma prowadzić otwarty dostęp.
Powyższe rekomendacje rozwinięte są w szeregu szczegółowych określających m.in. priorytety w rozwoju otwartej infrastruktury, zmiany w ocenie jakości działalności naukowej, zasady odejścia od modeli wydawniczych opartych na opłatach za publikacje (article processing charges, APC) oraz od umów typu read and publish czy tak zwanych umów transformacyjnych.
Pełna treść dokumentu dostępna jest na stronie inicjatywy BOAI.
Otwarty dostęp (ang. Open Access)
model rozpowszechniania treści naukowych i edukacyjnych (artykułów, książek oraz wszystkich innych materiałów) w Internecie, który zakłada wolny, powszechny, trwały i natychmiastowy dostęp dla każdego. Dostęp do literatury Open Access musi być bezpłatny dla wszystkich użytkowników, którzy mają dostęp do Internetu. Wszystkie zastosowania służące celom naukowym, czyli czytanie, zapisywanie na dysku komputera, kopiowanie, dystrybuowane, drukowane, przeszukiwanie i linkowanie, jest dozwolone. Jedynym ograniczeniem narzuconym na użytkownika jest poprawne cytowanie i określenie autorstwa.
Korzyści dla Uczelni:
- wzrost prestiżu Uczelni poprzez wzrost widoczności wyników badań naukowych
- promocja potencjału kadry naukowej
- wspieranie edukacji studentów poprzez ułatwiony dostęp do prac naukowych
- uproszczenie zadań administracyjnych i sprawozdawczych
- długoterminowa archiwizacja dorobku naukowego uczelni i metadanych
Korzyści autorów:
- zwiększenie kręgu odbiorców i widoczności dorobku naukowego
- zwiększenie cytowalności i oddziaływania publikacji
- skrócenie czasu opublikowania
- powszechność i szybkość dostępu do prac naukowych
- nawiązanie kontaktów i współpracy
- łatwiejsze znalezienie źródeł finansowania
- łatwość tworzenia bibliografii własnego dorobku i zabezpieczenie dokumentów
- rozpoznawalność i budowanie własnego wizerunku naukowego
- możliwość śledzenia statystyk
- łatwiejsze wykrycie plagiatu utworu
Jak realizować politykę Open Access ?
- publikuj w recenzowanych czasopismach z listy DOAJ
- wykorzystaj krajową licencję Springer Open Choice
- sprawdź politykę otwartości swojego wydawcy w serwisie Sherpa RoMEO
- udostępnij swoje publikacje w repozytorium
Zgodnie z Budapeszteńską Inicjatywą Otwartego Dostępu, która jest jedną z kluczowych deklaracji mówiących o otwartości, wprowadzony został podział modelu Otwartego Dostępu na tak zwane dwie drogi:
Zielona droga otwartego dostępu – polega na samodzielne udostępnianie tekstów naukowych, (również tych nierecenzowanych) przez autorów pod warunkiem, że polityka wydawnicza danego czasopisma na to zezwala. Autor może samodzielnie udostępnić preprint lub/i postprint artykułu opublikowanego w czasopiśmie naukowym na swojej stronie internetowej, repozytorium lub w innej bazie pełnotekstowej z polityką otwartego dostępu.
- Preprint – wersja artykułu przed recenzją naukową (peer-review)
- Postprint – wersja artykułu po recenzji naukowej. Swoją treścią odpowiadają one wersji opublikowanej w czasopiśmie. Mogą się od nich różnić jednak formą, ponieważ wydawcy zastrzegają sobie prawa do składu i formatowania tekstu.
Złota droga otwartego dostępu – związana jest z umożliwianiem przez wydawcę, za pośrednictwem natychmiastowego, bezpłatnego dostępu online do treści artykułów publikowanych w wydawanym przez niego czasopiśmie naukowym lub książce.
.jpg)
Creative Commons (CC) – to międzynarodowy projekt oferujący darmowe rozwiązania prawne i inne narzędzia służące zarządzaniu przez twórców prawami autorskimi do swoich utworów. Creative Commons pozwala swobodnie korzystać z treści, które znajdują się w Internecie oraz ułatwia dzielenie się tym, co tworzymy.
WARUNKI LICENCJI CREATIVE COMMONS
LICENCJE CREATIVE COMMONS
Uznanie autorstwa 4.0 Polska
Licencja CC-By – pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonanie utworu jedynie pod warunkiem oznaczenia autorstwa oryginału. Jest to licencja gwarantująca najszersze swobody licencjobiorcy.
Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Polska
Licencja CC-BY-SA – pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonanie utworu pod warunkiem oznaczenia autorstwa oryginału, a w przypadku utworów zależnych udzielenia takiej samej licencji, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Polska
Licencja CC-BY-NC – pozwala na kopiowanie, zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawienie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych. Warunek ten nie obejmuje jednak utworów zależnych.
Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Polska
Licencja CC-BY-NC-SA – pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych z zastrzeżeniem, że utwory zależne zawsze będą objęte tą samą licencją.
Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Polska
Licencja CC-BY-ND – pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu zarówno w celach komercyjnych, jak i niekomercyjnych, pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci 9 bez tworzenia utworów zależnych)
Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Polska
Licencja CC-BY-NC-ND – pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zależnych). Jest to najbardziej restrykcyjna z licencji.
Przekazanie do Domeny Publicznej
Licencja CC0 – pozwala na zwielokrotnianie, zmienianie, rozpowszechnianie utworu i wykonywanie utworu, nawet w celu komercyjnym bez pytania o zgodę. Osoba, która opatrzyła utwór tym oświadczeniem, przekazała go do domeny publicznej, zrzekając się wykonywania wszelkich praw do utworu wynikających z prawa autorskiego, włączając w to wszelkie prawa powiązane i prawa pokrewne, w zakresie dozwolonym przez prawo, na obszarze całego świata.
Źródło :
Licencje Creative Commons 4.0 – Swoboda użycia, najważniejsze informacje
Creative Commons Polska – Wybierz licencję
Serwis SHERPA RoMEO Rights MEtadata for Open archiving) umożliwia zapoznanie się z polityką otwartego dostępu wydawców z całego świata w zakresie praw autora do zamieszczania materiałów w repozytoriach, bazach open access oraz na stronie własnej.
Baza pozwala na zapoznanie się z politykami wydawniczymi kilku tysięcy wydawców i umożliwia przeszukiwanie po tytule czasopisma, numerze ISSN oraz nazwie wydawcy. Pozwala uzyskać informacje o możliwości (lub jej braku) publikowania i archiwizowania preprintów, postprintów oraz wersji wydawcy, ewentualnym okresie karencji (embargo) i miejscach, w których można archiwizować publikacje (np. instytucjonalne repozytoria czy własne strony internetowe) i innych warunkach polityki udostępniania. Jest również cennym źródłem informacji dla autorów, którzy dopiero poszukują czasopisma, w którym chcieliby publikować – od razu mogą sprawdzić, jak bardzo otwarta/zamknięta jest polityka wydawnicza w przypadku wydawcy danego tytułu.
Serwis wprowadził kolory dla ułatwienia zrozumienia i porównania różnych polityk wydawniczych.
| Kolor | Polityka archiwizowania |
|---|---|
| Green | wolno archiwizować pre-printy i post-printy |
| Blue | wolno archiwizować post-printy |
| Yellow | wolno archiwizować pre-printy |
| White | nie wolno archiwizować |
instrukcja jak znaleźć czasopisma Open Access z określonej dziedziny
Program publikowania otwartego Springer
Uwaga: Liczba dostępnych artykułów w programie publikowania otwartego Springer została osiągnięta i program w ramach licencji krajowej Springer 2019-2021 został zamknięty. Nowa pula programu na 2022 r. zostanie określona w trakcie negocjacji nowej umowy z wydawcą i zostanie uruchomiona po przyznaniu finansowania przez MEiN i podpisaniu nowej umowy, prawdopodobnie w marcu lub kwietniu 2022 r.
(źródło: ICM Wirtualna Biblioteka Nauki).
Od 1 stycznia 2021 r. program działa z nową roczną pulą 2176 artykułów i jest oferowany dla artykułów przyjętych do publikacji w 2021 r. Uwaga: afiliacja autorów jest teraz weryfikowana wyłącznie przez lokalnych administratorów w instytucjach. Artykuły pochodzące z instytucji, które nie założyły swojego konta administracyjnego, będą odrzucane z programów i mogą być publikowane tylko w modelu subskrypcyjnym lub w modelu otwartym na pełny koszt autora.
Program (od 2019 r. w wersji Compact) umożliwia bezpłatne publikowanie artykułów w ponad 1900 czasopismach hybrydowych wydawnictwa Springer na zasadzie otwartego dostępu (licencja CC BY). Program nie obejmuje czasopism otwartych BioMed Central oraz SpringerOpen.
Z programu mogą skorzystać autorzy korespondencyjni, czyli osoby kontaktujące się z Wydawnictwem Springer, które są afiliowane przy polskich instytucjach, zarejestrowanych w licencji krajowej Springer. Autor korespondencyjny może podać w artykule więcej niż jedną afiliację i wystarczy, aby przynajmniej jedna z nich była zgodna z listą. Nie jest istotna afiliacja innych autorów ani ich kolejność.
Koszty publikacji artykułu (Article Processing Charge) zostaną pokryte z rocznej opłaty za krajową licencję Compact wnoszonej do Springera przez ICM UW i finansowanej ze środków MNiSW. W 2020 r. przewidziano finansowanie w ramach programu do 2133 artykułów.
Program obejmuje artykuły typu OriginalPaper, ReviewPaper, BriefCommunication oraz ContinuingEducation (nie obejmuje EditorialNotes, News, Letters).
Pilotażowy program publikowania otwartego Elsevier
Uwaga: Liczba dostępnych artykułów w programie A publikowania otwartego Elsevier została osiągnięta i program A został zamknięty (źródło: ICM Wirtualna Biblioteka Nauki).
Licencja krajowa Elsevier 2019-2021 obejmuje pilotażowy program publikowania otwartego w czasopismach hybrydowych i gold open access Elsevier dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach zgłoszonych do licencji. Program pozwala na publikację w trzech kolejnych latach 2019-2021 odpowiednio 500, 1000 i 1500 artykułów z Polski, których oszt zostanie sfinansowany z krajowej opłaty licencyjnej. Ponadto program umożliwia publikację dowolnej liczby dodatkowych artykułów na koszt autora ze zniżką 30%, 20% i 10% odpowiednio w latach 2019-2021.
Uwolnij Naukę
serwis zrzeszający autorów działających na rzecz otwartej nauki. Porusza tematy aktualnej polityki naukowej, doradza naukowcom, wspiera działania bibliotek, uczelni i studentów.
Koalicja Otwartej Edukacji
jest porozumieniem 4 instytucji reprezentujących edukację i naukę: Fundacji Nowoczesna Polska, ICM UW, Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich oraz Stowarzyszenia Wikimedia Polska. Celem jej działania jest budowanie, promocja i aktywizm na rzecz otwartych zasobów edukacyjnych.
Centrum Otwartej Nauki (CeON)
realizuje zadania w obszarach: tworzenie i rozwój oprogramowania oraz usług umożliwiających budowę infrastruktury otwartej nauki, pozyskiwanie i udostępnianie treści naukowych, informacja i promocja otwartej nauki, prace badawcze.
W ramach CEON, na Platformie Otwartej Nauki, dostępne są zbiory naukowe:
- Repozytorium CeON – gromadzi i udostępnia pełne teksty różnego typu publikacji o charakterze naukowym, takich jak artykuły, książki czy rozdziały w monografiach wieloautorskich
- Dziedzinowe repozytoria danych badawczych. Repozytoria powstały w ramach projektu Dziedzinowe Repozytoria Otwartych Danych Badawczych, którego liderem jest Uniwersytet Warszawski. Jednostki UW realizujące projekt to Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego oraz Instytut Studiów Społecznych im. Prof. Roberta Zajonca. Partnerami projektu są Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk oraz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Więcej informacji znaleźć można na stronie projektu: https://drodb.icm.edu.pl/yet-another-opis-projektu/
- Repozytorium RepOD to repozytorium ogólnego przeznaczenia, które pozwala na udostępnianie danych ze wszystkich dziedzin nauki. Obecna wersja serwisu zastąpiła wersję pilotażową, którą od 2015 prowadziło Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego.
- Repozytorium Danych Społecznych – dziedzinowe repozytorium służące do udostępniania jakościowych oraz ilościowych danych społecznych. Repozytorium jest prowadzone przez ICM UW, Instytut Studiów Społecznych im. Prof. Roberta Zajonca UW oraz Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.
- Macromolecular Xtallography Raw Data Repository – dziedzinowe repozytorium krystalograficzne służące do udostępniania surowych danych dyfrakcyjnych zarejestrowanych dla kryształów makromolekuł. Repozytorium jest prowadzone przez ICM UW oraz zespół projektowy w Zakładzie Krystalografii UAM w Poznaniu.
- Biblioteka Nauki – udostępnia w sposób otwarty metadane oraz pełne teksty artykułów publikowanych w polskich czasopismach naukowych
- Agregator CeOn– oferuje wspólny punkt dostępu do zasobów polskich otwartych repozytoriów. Zapewnia ich większą widoczność, szerszą dostępność i łatwiejsze wyszukiwanie.
- Otwórz Książkę – książki w otwartym dostępie.
Przedsięwzięcie autoryzowane jest przez ICM UW
Dane badawcze (Research Data) – są to zebrane w wyniku rożnych technik badawczych, materiały o charakterze faktograficznym (w postaci liczbowej, tekstowej, graficznej czy dźwiękowej) uznawane przez społeczność naukową za niezbędne do oceny wyników badań naukowych.
Dane badawcze to:
- dokumenty tekstowe, notatki,
- dane liczbowe,
- kwestionariusze, ankiety, wyniki badań ankietowych,
- kwerendy
- nagrania audio i wideo, fotografie,
- zawartość baz danych (video, audio, teksty, obrazy)
- modele matematyczne, algorytmy
Plan Zarządzania Danymi Badawczymi ( DMP – Data Management Plan)
- określa sposób zarządzania danymi badawczymi zarówno na początku projektu badawczego, jak i po jego zakończeniu
- to dokument opisujący jakie dane zespół badawczy oczekuje uzyskać lub wygenerować, w trakcie trwania projektu, jak planuje nimi zarządzać, w jaki sposób je opisać, przeanalizować, przechowywać i z użyciem jakich narzędzi mają być one na koniec projektu udostępnione i zarchiwizowane,
- ma charakter „żywego” dokumentu, który może zmieniać się w trakcie trwania projektu,
- od 2019 r. Plan Zarządzania Danymi Badawczymi stanowi obowiązkowy element wniosku o finansowanie projektów badawczych składanych do Narodowego Centrum Nauki (NCN)
- plany zarządzania danymi badawczymi należy tworzyć w języku angielskim
Udostępnianie danych badawczych.
- dane badawcze powinny być zamieszczone i udostępnione w bezpiecznych repozytoriach zarządzanych zgodnie z dobrymi praktykami archiwizacji cyfrowej i zasadami FAIR
- dane badawcze powinny być opatrzone odpowiednią licencją określającą warunki korzystania z danego zbioru
przechowywane w otwartych repozytoriach (ogólnych, dziedzinowych, instytucjonalnych)
Przydatne informacje na temat danych badawczych:
- PRZYKŁADOWY PLAN ZARZĄDZANIA DANYMI BADAWCZYMI (DMP)
- Wytyczne NCN dotyczące Planu Zarządzania Danymi
- Broszury informacyjne ICM na temat danych badawczych:
- Licencje Creative Commons Polska
- Dane badawcze w pigułce
- Webinarium Zarządzanie Danymi Badawczymi (Karolina Wicha z UJK w Kielcach)
W tym roku Biblioteka Główna UTH aktywnie włączyła się w obchody Tygodnia Otwartej Nauki. W ramach tego wydarzenia wraz z Interdyscyplinarnym Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego (ICM) Uniwersytetu Warszawskiego zorganizowaliśmy 2 godzinne webinarium pt.: Otwarta nauka – korzyści i dobre praktyki. Spotkanie odbyło się 27 października i dotyczyło otwartego dostępu do publikacji naukowych, licencji Creative Commons, zarządzania danymi badawczymi oraz form ich udostępniania.
W czasie webinarium w zagadnienia związane z Otwartą Nauką wprowadziła nas dr Natalia Gruenpeter z ICM w Warszawie.
Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z prezentacją z tego wydarzenia.
Narodowe Centrum Nauki (NCN) jest agencją wykonawczą powołaną do wspierania działalności naukowej w zakresie badań podstawowych, czyli prac empirycznych lub teoretycznych mających przede wszystkim na celu zdobywanie nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów bez nastawienia na bezpośrednie zastosowanie komercyjne. Realizując swoje ustawowe zadania NCN ogłasza różnorodne typy konkursów na finansowanie projektów badawczych.
NCN wspólnie z innymi europejskimi agencjami zrzeszonymi w organizacji Science Europe od lat angażuje się w zapewnienie otwartego dostępu do danych naukowych oraz publikacji, które są efektem badań finansowanych ze środków publicznych, w celu umożliwienia ich bezpłatnego wykorzystania przez naukowców, przedsiębiorców i szerokie grono odbiorców.
Ponadto NCN należy do Koalicji S (cOAlition S) i od 2018 podpisał Plan S. W maju 2020 NCN przyjęło „Politykę Narodowego Centrum Nauki dotyczącą otwartego dostępu do publikacji”. Polityka zakłada, że w umowach, które są zawierane przez NCN od stycznia tego roku, publikacje ujęte w raportach końcowych będą musiały być opublikowane w otwartym dostępie.
Od listopada 2020 roku istnieje możliwość skorzystania z internetowego narzędzia Journal Checker Tool (JCT), które umożliwia weryfikację czasopism naukowych pod kątem zgodności polityki publikacyjnej wydawców z Planem S. Narzędzie JCT pozwala sprawdzić, czy czasopismo, w którym zamierzamy opublikować artykuł, oferuje możliwość publikacji w otwartym dostępie, zgodnie z licencją CC BY, bez embarga i czy autorzy mają możliwość zachowania praw autorskich.
28 października 2021 r. NCN opublikował Instrukcję, która doprecyzowuje „Politykę NCN dotyczącą otwartego dostępu do publikacji”. W dokumencie tym wyjaśnione są m.in. najważniejsze pojęcia związane z otwartym dostępem oraz omówione rodzaje publikacji objętych obowiązkiem otwartego dostępu. Znajdują się w nim także bardzo szczegółowe informacje dotyczące m.in. licencji na jakich należy udostępniać prace oraz publikowania w wydawnictwach stosujących najwyższe standardy jakości i w najważniejszych międzynarodowych periodykach, takich jak Nature, Science i Cell.
Zapraszamy do zapoznania się z treścią:
- Polityka NCN dotycząca otwartego dostępu do publikacji
- Instrukcja – polityka NCN dotycząca otwartego dostępu do publikacji
Źródło: https://www.ncn.gov.pl/index.php/o-ncn/zadania-ncn